بررسی نگاره "سوگواری بر اسکندر کبیر"

سوگواری بر اسکندر کبیر/ اثر نقاش ناشناس ایرانی/ محتمل فعال در تبریز حذوذ 1335 میلادی، 736 قمری/ تبریز/ مرکب و آبرنگ مات و طلا برکاغذ/ 39.7 در 57.6 سانتی متر/ واشنگتن دی سی/ نگارخانه فری یر

این پرده مینیاتور به نسخه پراکنده ای از شاهنامه فردوسی تعلق دارد. نسخه یاد شده شاهکار نگارگری سده 8 قمری (مطابق با سده 14 میلادی) ایران به شمار می رفت. در جریان تحولات سیاسی سال های 1274 تا 1287 شمسی (مطابق با 1906 تا 1909 میلادی) ایران نسخه شاهنامه ای که به شاهنامه بزرگ مغولی معروف بود به دست "جرج دِموت" افتاد. "دِموت" دلال آثار هنری بود که این اثر را برگ برگ کرد و هر برگ نقاشی آن را جداگانه فروخت. امروز فقط 58 پرده از کل 280 صفحه و 190 پرده نقاشی آن در دست است. متن شاهنامه به تاریخ شاهان ایران از آغاز اسطوره ای شان تا اوایل سده های میانه و از جمله زندگی اسکندر کبیر فاتح یونانی می پردازد که در 12 پرده این نسخه دیده می شد.

پرده پیش رو بستر بیماری این پادشاه و جمع سوگواران را نشان می دهد. در وسط تصویر تابوت اسکندر قرار دارد که مادرش عزادارانه خود را روی آن انداخته است. روبروی او استاد اسکندر، ارسطو فیلسوف یونانی دیده می شود که دستمالی بر دهان دارد و می گرید گرداگرد این دو شخصیت اصلی اطرافیان ماتم زده ایستاده اند. در قسمت لبه جلویی اثر زنانی مویه کنان زانو زده و موهایشان را می کشند. واقعه مرکز تصویر در فضای معماری خاصی قرار دارد. نگاه بیننده به جانب صحنه اصلی هدایت می شود. پرده هایی آویخته از دو طرف گیرایی کار را تشدید کرده، حال و هوای صحنه نمایش را پدید می آورد. تضاد رنگ های آبی مایل به خاکستری،قرمز و طلایی اثرگذاری این صحنه تماشایی را تثبیت کرده است. تحلیل ارتباط های ترکیبی در این صحنه آشکارکننده اندیشه ای قوی در استفاده از فضا و رنگ، و نیز روشن کننده ریزه کاری های ملهم از الگوهای مختلف است. چارچوب معماری و مصنوعات هنری یاد شده بی گفت و گو نشان از الگوهای ایرانی دارد اما پرسپکتیو و نمایش جامه ها و چین و چروک آن ها متاثر از نگارگری بیزانسی است. از سوی دیگر برخی صورت ها و اشخاص نمونه های آسیای مرکزی یا شرق آسیا را به یاد می آورد.