هنرمندی مسعود اخوان‌جم با متفاوت‌ترین فلز عصر معاصر
به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری، بی‌ینال هنر ونیز پنجاه و هشتمین دوره خود را از بیست‌ویکم اردیبهشت ماه آغاز کرد و امروز سوم آذرماه به پایان کار خود می‌رسید. هنرمندان زیادی از کشورهای مختلف در این دوسالانه جهانی شرکت کردند تا در قالب پاویون‌های مرکزی بی‌ینال (جیاردینی و آرسناله) و پاویون‌های مستقل، آثار خود را در معرض دید گردشگران فراوانی قرار دهند که برای بازدید از این رویداد به ونیز آمده بودند.
از ایران نیز علاوه بر غرفه کشورمان که با نام "از بودن و سرودن" آثاری از رضا لواسانی، سمیرا علیخانزاده و علی میرعظیمی را به نمایش گذاشته بود، آثار 9 هنرمند دیگر نیز از سوی بنیاد پاراسول در بی‌ینال ونیز به نمایش درآمد و از سوی دیگر پاویون بنیاد ECC دو مجسمه از مسعود اخوان جم را در این رویداد هنری به نمایش گذاشت. بنیاد European cultural centre Italy یک سازمان غیرانتفاعی اروپایی است که با هدف افزایش آگاهی درباره تم‌های فلسفی در هنر معاصر، به ویژه زمان، فضا و وجود، این پاویون را برپا کرد و آثاری شاخص از سراسر جهان را گرد هم آورد.
آثار اخوان جم برای دومین بار توسط این بنیاد به نمایش درآمده است. دو مجسمه اخوان جم با نام "معضل انسان" و "دگرگونی" با دو موضوع به وجود آمده‌اند، یکی رویکرد نقد اجتماعی و دیگری بر اساس اساطیر ایرانی خلق‌شده‌اند و هر دو کنار هم در ورودی باغی در جیاردینی مارینارِسا به نمایش درآمدند.
ویژگی شاخص مجسمه‌های اخوان جم که آنها را از بسیاری از آثار خلق‌شده توسط هنرمندان دیگر متمایز می‌کند ابعاد و متریال به کار رفته در آنها است. مجسمه‌های او نقطه تلاقی صنعت، تکنولوژی و هنر هستند و همین موضوع باعث به وجود آمدن آثاری جذاب و خوش‌تراش می‌شود که نگاه‌ها را به خود جلب می‌کند.
در بی‌ینال ونیز هم ویژگی‌های آثار اخوان جم باعث واکنش‌های اروپاییان شد. ابعاد خیره‌کننده و متریال خاص این دو مجسمه که آلیاژی ضد زنگ است، دو برابر فولاد استحکام دارد و یکی از سخت‌ترین و مقاوم‌ترین آلیاژهای عصر جدید به شمار می‌رود و البته برش تمیز و تراش هنرمندانه که ماده را به خوبی در خدمت معنایی اجتماعی و اساطیری ایرانی درآورده، سبب شد مخاطبان بی‌ینال ونیز از ورود مجسمه‌سازی ایران به عرصه‌های نو سخن به میان آورند. عرصه‌هایی که علاوه بر معنا آفرینی، حائز بیان معاصر و تکنولوژی روز دنیا هم هست.
مجسمه "معضل انسان" در ابعاد 400 در 246 سانتیمتر با وزن 800 کیلوگرم به شکل تندیس یک انسان با یک جفت بال است، یک بال فرشته به زیباییِ پر و دیگری شبیه به خفاش. اخوان جم درباره این اثر گفت: "من می‌خواستم مخاطب را بر سر دوراهی قرار دهم، دو مسیری که به‌طور روزانه با آن مواجهیم، نشان‌گذاری خوب و بد، این راه‌های تعیین‌کننده است که ما و دنیا را می‌سازد."
اما مجسمه "دگرگونی" با ابعاد 207 در 80 سانتیمتر، گویی در نقش یک یادآور عمل می‌کند که مؤثرترین راه برای ایجاد توسعه و بهبود اقتصادی و اجتماعی و البته همکاری با یکدیگر است. اظهارنظر اخوان جم در مورد این موضوع به شکل یک تندیس با نماد سه‌گانه متشکل از گاو نر، فیل و گوزن، با هم‌پوشانی نقاط قوت هر یک از این نمادهاست که از آثار اسطوره‌ای هخامنشیان و ایران باستان الهام گرفته شده است.
اخوان‌جم درباره این اثر گفت:"این ایده، برجسته کردن سهم معتبر هریک از اعضای جامعه و توانایی آنها برای همزیستی مسالمت‌آمیز است. تفاهم نقاط قوت انسان‌ها برای پیشرفت، لازمه آن اولویت‌بخشی به صلح و کنار هم زیستن است."
او با بیان اینکه آثارش به مرور زمان فیگوراتیو شده است، افزود: "بیشتر آثار من انتزاعی هستند، اما در طول زمان به سمت هنر مفهومی حرکت کردم. فکر می‌کنم تمایل من برای عمیق‌تر شدن به مسائل اجتماعی و دغدغه‌ام درباره انسان معاصر و ضرورت‌هایش مرا به خلق آثار فیگوراتیو سوق داده است."
اخوان‌جم درباره برش‌های ظریف در ماده‌ای سخت توضیح داد: "این خودش در خدمت معنای اثر است، من عاشق خلق زیبایی و هماهنگی از چنین ماده‌ای هستم، همین تناقض و دشواری بخشی از جذابیت کار برای من است. "
جانت رادی، متخصص هنر معاصر خاورمیانه که از سال 2016 کارهای اخوان جم را پیگیری می‌کند، درباره آثار این هنرمند گفت: "مسعود یک شخصیت قابل‌توجه در بازار هنر معاصر ایران است و مشارکت او در پروژه‌های داخل و خارج از ایران باعث معروفیت او در جهان هنر شده است. دیدن آثار جدید او در طول دوسالانه ونیز یک فرصت نادر است."
آثاری که پیش از این توسط این هنرمند در ایران به نمایش درآمده نیز مخاطب داخلی را با جلوه‌ای متفاوت از مجسمه مواجه کرده است. مجسمه‌هایى با فرم‌هایى که در مرزى میان انتزاع و فیگوراتیو در حرکت هستند، با تکنیک استیل و در ابعاد بسیار بزرگ به نمایش درآمده و از این نظر نوعى نوآورى در فضاى مجسمه‌سازى ایران هستند. اخوان جم تلاش کرد از ماده استیل که نوعى فلز مصرفى در زندگى روزمره مردم محسوب مى‌شود به ساحت تازه‌اى از معناآفرینی نائل شود و در این مسیر به بیانى شخصى رسید که در آن روایت آبستره و پیکره‌تراشی را در هم آمیخت.
نمونه این فعالیت‌ها نمایشگاه "قدرت" بود که سال 1393 در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد و مخاطب را با آثاری جدید و متفاوت روبه‌رو کرد. ذهن هنری و آشنایی با مبانی هنر از یک‌سو و از سوی دیگر تجربیات ارزشمند در حوزه صنعتی، باعث شد آثار اخوان جم میان هنر و صنعت پیوندی ایجاد کند و با استفاده از تکنولوژی‌های دوران معاصر آثاری خلق کند که در گذشته کمتر قابلیت تولید داشت.
اخوان جم در مجسمه‌های خود توانسته است آنالیز دقیقی از فرم‌ها و فیگورهای انسانی و حیوانی انجام دهد و آنها را به تعدادی خط تقلیل دهد و در نهایت به یک زیبایی‌شناسی قدرتمند برسد. امروزه در مجسمه‌سازی معاصر دنیا مسئله تکنیک و کاربرد مواد با هم پیوند خورده است و در دو دهه اخیر بیشتر مواد و قدرت فوق‌العاده اجرای صنعتی است که حرف اول را در مجسمه‌سازی می‌زند. ساخت مجسمه‌هایی در این ابعاد با چنین متریالی، اقدامی از سوی مسعود اخوان جم بود که مجسمه‌سازی ایران را به فضای جهانی آن نزدیک‌تر کرد.
اخوان جم درباره استفاده از استینلس استیل در آثار خود می‌گوید: "این ماده بیشتر در لوازم‌خانگی، صنایع بهداشتی و پزشکی کاربرد دارد و دلیل استفاده از چنین ماده‌ای در ساخت مجسمه این بود که به نظرم استیل ماده و فراورده عصر معاصر است که خلق اثر از آن می‌تواند تأویل آفرین باشد؛ کار با این ماده بسیار دشوار است و در کنار دانش فنى در حیطه فلزات باید امکانات خاص ذوب و ریخته‌گری آن هم مهیا باشد."
او افزود: "فولاد ۱۰ برابر آهن سختی دارد و استینلس استیل دو برابر فولاد سخت است در واقع کارکردن با این متریال بسیار دشوار است و معمولا هنرمندان کمی با آن کار میکنند زیرا اجرای آن بسیار دشوار است اما همین موضوع برای من به عنوان یک چالش مطرح شد و دوست داشتم با آن مبارزه کنم و خلق اثر هنرى از دل این ماده سخت، برایم شیرین است. تکنیک این آثار، یعنى استینلس استیل از نظرم نمادی از قدرت است زیرا از مهمترین ابزارهایی امروزین است که توانمندى بشر را برای ساخت مصنوعات به شدت افزایش داده است."
مسعود اخوان‌جم متولد ١٣۴٨ در تهران است، او از چهارده سالگی برای تحصیل به مدرسه شبانه‌روزی لندشول‌هایم اشتاین موله در شهر ماربورگ آلمان رفت و در سال ١٣۶٨ برای ادامه تحصیل به آمریکا عزیمت کرد. او در دانشگاه جورج واشنگتن مشغول به تحصیل شد و مدرک کار‌شناسی خود را در سال ١٣٧۴ در رشته بیولوژی دریافت کرد. پس از آن، در سال ١٣٨۴ کار‌شناسی ارشد ام. بی.ای (EXECUTIV MBA) خود را در دانشگاه علوم کاربردی کمپتن در آلمان به پایان رساند. او از سال ١٣٧۶ تا ١٣٩٠ مدیریت بخش طراحی را در یک کارخانه بزرگ تولیدکننده لوازم خانگی در ایران بر عهده داشت. در این مدت به مجسمه‌سازی علاقه‌مند شد و شروع به ساخت مجسمه کرد. نخستین نمایشگاه انفرادی مجسمه‌های برنزى اخوان جم سال ١٣٩٢ در گالری اعتماد تهران برگزار شد و در ادامه آثار او در فرهنگسرای نیاوران، گالری شیرین و گالری خاک به نمایش درآمد. آثار او به حراج تهران نیز راه‌یافته است. دی‌ماه 1395 در ششمین حراج تهران مجسمه تک‌نسخه‌ای با نام "پروانه" این هنرمند 130 میلیون تومان به فروش رسید و دی ماه 96 در هشتمین حراج تهران نیز مجسمه‌ای از اخوان جم 300 میلیون تومان چکش خورد. سال 97 نیز در حراج هنر معاصر ایران، اثری از او به مبلغ 180 میلیون تومان در حراج تهران چکش خورد.
علاوه بر اینها مسعود اخوان‌جم به عنوان مجموعه‌دار آثار هنری نیز شناخته می‌شود. شهریور 1394 نمایشگاهی با نام ˝دهه چهل شمسی؛ دوران مدرن˝ در گالری شهریور برگزار شد که نخستین نمایش از "مجموعه مجموعه‌دار" بود. در این نمایشگاه مجموعه آثار هنر مدرن ایران از دهه چهل که به مسعود اخوان‌جم تعلق دارد به نمایش درآمد. در این نمایشگاه ۲۰ اثر از هنرمندان بزرگ معاصر ایرانی مانند حسن زندهرودی، محسن وزیری مقدم، فرامرز پیلآرام، منصور قندریز، پروانه اعتمادی، محمود جوادیپور، هوشنگ پزشکنیا، ناصر عصار، حسین کاظمی، ژازه تباتبایی و مسعود عربشاهی به نمایش گذاشته شد. این نمایشگاه در حالی برگزار شد که مجموعه‌‌داران در ایران معمولا تمایلی به نمایش عمومی مجموعه خود ندارند. اما برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی می‌تواند مخاطبان هنر را از وجود این مجموعهها آگاه کند، همان‌طور که در خارج از ایران مجموعه‌‌داران بزرگ هرازگاهی مجموعههای خود را به نمایش میگذارند.
