بررسی آثار گل و مرغ آقا لطفعلی صورتگر شیرازی

آقا لطفعلی شیرازی با نقاشی های بی نظیر خود در موضوع گل و مرغ نام شیراز را به عنوان خاستگاه و زادگاه خالقان نقش گل و مرغ در جهان پر آوازه کرد و اعتباری سزاوار بخشید. وی دسته گلی از باغ های با صفای شیراز می چید و آنها را مقابل خویش می نهاد و با وقت و مهارت جزئیات و لطافت گلبرگها و سایه روشن، رنگهای متنوع گل ها، به همراه دخل و تصرفات آگاهانه یک اثر زیبا را می آفرید. آثار او چونان زیبا و ناب بوده است که نه تنها در گوشه و کنار ایران و حتی در خارج از مرزها دست به دست می شد و با ابتکار در زینت بخشی نقش گل و مرغ در نقاشی مجلسی یا حکایتی، به نقاشی گل و مرغ جلوه ای خاص داد که سرشار از خیال و رویا بود که بسیاری از او با عنوان ماه همیشه تابان نقاشی ایرانی یاد کرده اند. جدا از نقاشی گل و مرغ آقا لطفعلی، در شبیه سازی و تصویرگری نیز از سرآمدان روزگار خویش به شمار می رفته است.

آقا لطفعلی نقاش آبرنگ ساز شیرازی در سال 1217 یا 1222 و یا 1223 هجری قمری در شیراز بدنیا آمد. آقا لطفعلی شصت و پنج یا شصت و شش سال عمر کرد و در 1288 درگذشت. او در گورستان امام شهر شیراز پشت چارطاقی مشیر به خاک سپرده  شد. 

او دوران سه پادشاه را گذراند؛ در زمان فتحعلی شاه به دنیا آمد که آغاز امنیت مجدد این سرزمین بلاکش آشفته حال بود، دورانی که نقاشان منزلتی دوباره یافتند و شأن و توجهی که از آن ها در حکومت افشارها و جانشینان کریمخان زند و آقا محمد خان قاجار دریغ شده بود به آن ها بازگردانده شد. در استقرار سلسله ی قاجار و توزیع مجدد زمین ها و مقام ها و مشاغل بود که نقاش ها توانستند شیوه های پیشینیانشان را سر و صورتی بدهند و در قالبی تازه تر، همچنان شکل غایی و جمال ازلی را جستجو کنند و آقا لطفعلی، در دوران کوتاه حکومت محمد شاه و حکومت طولانی ناصرالدین شاه بود که توانست کارش را به حاصل و ثمری برساند و شهرت و اهمیتی را که لایقش بود بدست آورد. 

او مردی نکوروی و بلند قامت بود. با کوکب خانم دختر معین الدین آصف ازدواج کرد و صاحب دو دختر و سه پسر شد. پسر ارشدش محمد علی خان ملقب به مسعود الملک بود و پسر دومش حیدرعلی خان، و پسر سومش در کهنسالی او به دنیا آمد. از جوانی به فراگیری نقاشی پرداخت و استادش محمد حسن شیرازی نقاش گل و پرنده بود.

مدتی را در طهران بسر برد و مقیم ماند و سفری هم به قفقاز و گرجستان کرد. در سال های فعال عمرش تعداد قابل توجهی نقاشی آبرنگ گل ها و پرنده ها و نیز تعداد زیادی جلد کتاب و قلمدان و قاب آئینه نقاشی کرد که در مجموعه ها و موزه های مختلف پراکنده اند. نقاشی های متعددی هم از صورت زنان و مردان با آبرنگ ساخت. تصدی و سرپرستی نقاشی های دیواری شاه نشین منزل میرزا محمد قوام الدوله در سرچشمه را به عهده گرفت و طراحی و بعضی از نقاشی های آن را شخصاً انجام داد. تصویر 2-3. مهمترین مجموعه ی کار او را در کتاب شاهنامه ی داوری می شود سراغ کرد که پنجاه و پنج نقاشی مجلسی مفصل از داستان های شاهنامه فردوسی است و بین سالهای 1273 تا 1280 هجری قمری کار شده اند. دیگر آثار او تاریخ هایی میان سال 1251 تا 1288 هجری قمری را دارند. 

نویسنده: ارمغان کاظمی