نمایش «زن نیک ایالت سچوان» به کارگردانی عبدالرضا اکبری

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حوزه هنری :نقد نمایش: زن نیک ایالت سچوان منتقد: هومن نجفیان
عبدالرضا اکبری می‌کوشد با تغییرات متن برشت آن را با هنجارهای جامعه ایران منطبق سازد. ازاین‌رو تغییرات اکبری نه به معنای دراماتورژی بل ساده‌سازی یک متن حائز اهمیت دراماتیک است تا با حساسیت‌زدایی آن را برای تماشاخانه حوزه هنری آماده سازد.در این ساده‌سازی پیشه «شن ته» به گل‌فروش تبدیل می‌شود. و خدایان سه‌گانه به مقامات دولتی تنزل می‌یابند طبیعی است. بسیاری از مفاهیم در این میان از دست می‌رود و بی معنا می‌شود؛ زیرا مسئله اساسی نمایشنامه برشت دوگانگی است و بیان این نکته که چگونه جامعه انسان را بیگانه می‌سازد. ازاین‌رو نمی‌توان مقامات دولتی را مابه‌ازای خدایان سه‌گانه قرارداد از سوی پیشه «شن ته» به‌عنوان روسپی نیز نمی‌توان با گل‌فروش تغییر داد.

«ورنرهشت» در کتاب زندگی و سیر تحول آثار برشت می‌نویسد:

شعر معروف «اپرای سه پولی» جای اینکه چنین خشن باشیم می‌توانستیم خوب باشیم ولی شرایط چنین نیستند موضوع دوگانگی انسان‌ها را مطرح ساخت که ازاین‌پس تقریباً در تمام نوشته‌های برشت مطرح می‌شود ماولر سلطان گوشت دو روح در جسم خود دارد، مسلماً به مفهومی کاملاً ورای مفهوم گوته یک روح انسانی و یک روح کارفرمایی حتی گالیله هر آن‌گونه که خود می‌تواند داد و ستد و تحقیق کند چون باید خود را با شرایط تطبیق دهد.

ننه دلاور به دلیل اینکه فرزندان فاضل بار آورده، از دست می‌دهد، فقط در جنگ است که از وی انتقاد می‌کنند تا فرزندانش را تحویل دهد .

در سیمای «شن ته» وقتی‌که انسان نیک سچوان برای بقای خودش مجبور می شود تا در قالب شخصی دیگر پسرعمو «شین تا »که با تمام سرمایه‌دارها دمخور است نمایان می‌شود به‌وضوح دوگانگی مشاهده می‌شود.

پونتیلا هم یک انسان دوگانه است، او از همان تفسیر کمدی گونه انسانیت جای نگرفته است، بلکه پس از نوشیدن فراوان بدانجا می رسد. وابستگی انسان به شرایط در تمام نمایشنامه‌ها و اجراهای صحنه‌ای به شکلی هنرمندانه فضاسازی می‌شد. (ص311)

در نمایش برشت سنجه‌های اخلاقی و داوری مهم است خدایان زمانی که خوبی شن ته را می‌ستایند شن ته می‌گوید: «من به‌خوبی خودم اطمینان ندارم آخر چگونه می‌توانم خوب باشم وقتی چیزها به این گرانی است» (19ص نمایشنامه)

بااین وجود شن ته به خدایان می‌گوید : «من حاضرم هر کاری که می‌خواهید انجام دهم .کیست که حاضر نباشد فرمان‌های خدایان را انجام بدهد» (همان صفحه)

یکی از خدایان می‌گوید : «ما نمی‌توانیم در امور اقتصادی دخالت کنیم» (همان صفحه)

دیگری می‌گوید: «شاید اگر وضع مالی‌اش بهتر باشد ،زودتر بتواند به مقصودش برسد» (صفحه 20)

در نمایش زن نیک ایالت سچوان که بحث بر سر سنجه‌های اخلاقی است اقتصاد به پنداشت شن ته می‌تواند زمینه خوب بودن باشد به باور برشت شن ته برای زیستن در این اجتماع و بهبود معیشت ناگزیر است نقاب بزند و تصور ذهنی خود را در قالب شن تا بیافریند.

نمایش برشت درباره داوری خدایان و انسان نسبت به رفتار شن ته است و برشت این داوری را به چالش می‌کشد. نمایشنامه زن نیک از آغاز تا پایان‌بر سر این سنجه‌های اخلاقی است. داوری ما نسبت به دیگری چگونه است؟ آیا اساس این داوری بخردانه است؟ در نمایش اکبری اما این داوری کلان به یک قضاوت اجتماعی محدود می‌شود. بازمی‌گردیم به سطر نخست؛ به گمانم اکبری می‌خواهد ماهرانه ممیزی را در نمایش برشت اعمال کند که قابلیت اجرایی داشته باشد. ازاین‌رو ما با یک اقتباس مواجه نیستیم؛ با یک ساده‌سازی مواجه هستیم. در اقتباس نویسنده دوم می‌کوشد تا نکته‌ای تازه در متن اصلی کشف کند. ازاین‌رو تغییرات او برمبنای این فهم نوین است. اما در نمایش اکبری فهم نوینی شکل نمی‌گیرد.

نمایش اکبری مبتنی بر اجراست. اکبری در یک رویدادگاه ساکن با تغییراتی کوچک فضاهای نمایش را می‌آفریند. از این‌رو طراحی صحنه پندار اکبری برای اجرایی شدن این نمایش حایز اهمیت است. از سویی اکبری می‌کوشد تا با سپردن دو نقش «شن ته» و «شن تا» به یک بازیگر زن (شکوفه حیدریان) بر نمایشی بودن اثر تأکید کند. در نمایشنامه برشت تغییر تن‌پوش بازیگر در برابر تماشاگر انجام می‌شود؛ زیرا برشت می‌خواهد تماشاگر نسبت به نمایش مشارکت داشته باشد و آن را داوری کند. اما اکبری از مشارکت تماشاگر اجتناب می‌کند و می‌کوشد تا او را به وجد بیاورد. از این‌رو تغییر رفتار ناگهانی بازیگر زنی که می‌کوشد مردانه باشد بسیار جذاب است. شکوفه حیدریان پیاپی رفتاری زنانه و مردانه دارد و کالبدهای متفاوتی را بازسازیی می‌کند. اکبری از این مرز فراتر می‌رود و می‌کوشد تا با افزودن ترانه و موسیقی تماشاگر خود را به وجد آورد. اکبری در همین راستا پیشه وانگ را تغییر می‌دهد. وانگ در نمایشنامه برشت آب‌فروش است. وانگ نسبت به خشک‌سالی معترض است و دعا می‌خواند و خدایان به صحنه می‌آیند. در نمایشنامه برشت ما بارها شاهد مواجهه یانگ با خدایان هستیم. وانگ اما در اجرای اکبری نوازنده‌ای دوره‌گرد و ترانه‌خوان است تا بیشتر و بیشتر نمایش سرگرمی‌بخش باشد. اما مدیریت اکبری به‌عنوان کارگردان بر بازیگران جوانانش به‌ویژه هنرمندان خردسالش ستودنی است.

منابع:

1- زن نیک سچوان؛ برتولت برشت؛ مترجم مهدی زمانیان؛ انتشارات خانه کتاب کتاب‌فروشی زند شیراز؛ چاپ اول ؛سال 1353

2-زندگی برتولت برشت؛ پیشگفتار ماکس فریش و پی‌گفتار ورنرهشت؛ مترجم جاهد جهانشاهی؛ انتشارات نمایش؛ چاپ اول سال 1371

گفتنی است، نمایش «زنِ نیکِ ایالتِ سِچُوان» کاری از عبدالرضا اکبری تا ۲۰ دی هر شب ساعت 18:30 در تماشاخانه مهر حوزه هنری به نشانی خیابان سمیه، نرسیده به پل حافظ، روی صحنه خواهد رفت. علاقه‌مندان برای تهیه بلیت این نمایش می‌توانند به سایت تیوال مراجعه کنند.