علل انتخاب رنگ در نقاشی قهوه خانه ای از نگاه یک نقاش و پژوهشگر

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری، محمدرضا حسینی، نقاش قهوه‌خانه‌ای با بیان اینکه در رنگ‌گذاری‌ها در عین توجه به سلیقه‌اش، چارچوب‌ها و المان‌های رایج را مراعات می‌کند، گفت: در بیشتر موارد برای امام حسن(ع) از رنگ سبز و برای امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) از رنگ قرمز استفاده می‌شده است.

او به باوری اشاره می‌کند و فلسفه این انتخاب رنگ را چنین توضیح می‌دهد: این‌گونه عنوان می‌شده است که پیامبر گرامی اسلام (ص) زمانی که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را (در کودکی) بیرون می‌بردند، چون از این نحوه شهادت ایشان خبر داشتند، به تن امام حسن (ع) که با زهر به شهادت می‌رسند، لباس سبز و بر تن امام حسین (ع) قبای قرمز می‌پوشاندند و نقاش قهوه‌خانه‌ای همیشه این موضوع را در به‌کارگیری رنگ‌هایش لحاظ می‌کرده است.

پیشتر هادی سیف، پژوهشگر هنر هم در این زمینه توضیح داده است: یکی از این اصول و قواعد خاص در این نقاشی‌ها، به‌ کار بردن رنگ «قرمز خون‌ریز» برای قبای حضرت ابوالفضل (ع) بود. این رنگ که رنگی بین عنابی و سرخ است در کار نقاشان قهوه‌خانه‌ای فقط برای رنگ‌آمیزی قبای حضرت عباس (ع) به‌کار برده می‌شد و به نام «قرمز خون‌ریز» معروف بود. این رنگ‌ حکایت از دو وجه‌ی سربلندی و دلاوری و همچنین نوع شهادت این شخصیت بزرگوار دارد؛ بنابراین می‌توان گفت خیال‌پردازی، پرهیز از طبیعت‌سازی و رئال و حفظ امانت در روایات از ویژگی‌های مهم این نقاشی‌هاست.

او تاکید کرده است: این رنگ‌ها طوری به‌ کار برده می‌شدند که هم‌پای خود اثر، پیامی را به بیننده منتقل کنند. به‌عنوان مثال، رنگ‌های شاد و پرطراوت مخصوص انبیا و نیکان بود و رنگ‌های تند و خشن برای اشقیا استفاده می‌شد. نقاش می‌خواست با به‌کارگیری خاص این رنگ‌ها، غیر از تیرگی دل و اندیشه اشقیاء، این مشخصه‌ را در ظاهر آن‌ها به‌نمایش بگذارد.

حسینی درباره ویژگی‌های دیگر این سبک نقاشی اظهار می‌کند: معمولا وقتی در حال به تصویر کشیدن حضرت عباس(ع) هستند، مشک آب را به دستشان می‌دهند. از طرفی نقاشان بیشتر سعی می‌کنند زمان‌هایی را به تصویر بکشند که امام حسین(ع) تنها بوده‌اند و این‌گونه از ایشان یاد شود. تصویر سیدالشهدا را هم زمانی که حضرت علی‌اصغر(ع) را در آغوش کشیده‌اند، تا طلب دادخواهی کنند در مرکز تابلو قرار می‌دهند.

سیف نیز در این رابطه بیان کرده است: از موارد دیگری که در این نقاشی‌ها جلب توجه می‌کند، کوچکی و بزرگی چهره‌هاست؛ هرچه چهره یک شخص در تابلو و پرده‌های قهوه‌خانه‌ای برجسته‌تر و در مرکز آن باشد، نمایانگر احترام نقاش به شخصیت آن فرد است. در بیشتر پرده‌های عاشورایی، چهره سیدالشهدا (ع) در قلب تابلو قرار دارد و نقاش بهترین مکان را برای کشیدن چهره ایشان انتخاب کرده است.

حسینی درباره به تصویر کشیدن قیام مختار در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای معتقد است که چون ایرانی‌ها از قیام مختار حمایت کردند این موضوع یکی از دستمایه‌های این سبک نقاشی است.

سیف هم گفته است: در پرده‌های درویشی معمولا در کنار نقاشی اصلی، روایات دیگری هم در حاشیه پرده‌ها نقاشی می‌شد. نقاش‌ها برای ادای دین بیشتر به شخصیت‌های بزرگ مذهبی، صحنه‌هایی از محشر، قیام مختار و مجازات گناهکاران را هم در کنار نقاشی اصلی و در حاشیه پرده‌ها می‌کشیدند تا درویش‌ها در کنار نقل داستان اصلی، این روایت‌های فرعی را هم برای مردم کوچه و بازار بازگو کنند.