شیوه های معماری اسلامی ایران

به طور کلی معماری ایران به شش شیوه پارسی، پارتی، خراسانی ، رازی، آذری، و اصفهانی می شناسیم که دو شیوه نخست مربوط به ایران قبل از اسلام و چهار شیوه بعد مربوط به معماری ایران اسلامی است.
باید این را در نظر داشت که تحول سبک های معماری و رشد تکامل آن به صورت معماری فعلی به شکلی نیست که از مقطع خاصی آغاز و در نقطه مشخصی پایان یافته باشد بلکه هر سبک و شیوه ای تا سالها ادامه داشته تا جایگزین یا تکامل یافته سبکهای قبلی باشد و گاهی انواع سبکها را می توان در یک مجموعه بنا که از دوره های مختلف آثاری در آن به جا مانده است، دید.
شیوه خراسانی  
اولین نمونه هنر معماری اسلامی ایران در منطقه خراسان شکل گرفت بدین ترتیب این شیوه را خراسانی گویند. که در قرن اول هجری از ابتدای پذیرش آئین اسلام از سوی ایرانیان رشد یافته است و تا زمان آل بویه و دیلمیان - قرن چهارم هجری – ادامه یافته است . این شیوه در واقع ادامه شیوه پارتی باید دانست که البته در مورد مساجد به نام سبک شبستانی خوانده می شود زیرا مساجد این دوره نمونه ای از مسجد پیامبر بودند و در شکل ساده خود فقط دارای شبستانی جهت انجام فریضه نماز بودند در مجموع خصوصیات شیوه خراسانی را می توان بود که سادگی فوق العاده تا حد امکان استفاده از مصالح بوم آور، پرهیز از بیهودگی و مردم داری از ارزنده ترین شاخص ها و بناهای باقی مانده از شیوه ساخت خراسانی می توان مسجد جامع فهرج (نیمه قرن اول هجری ) مسجد تاریخانه دامغان، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ابرقو، مسجد جامع نائین مسجد جامع میبد، اصل مسجد جامع اردستان، مسجد اولیه جامع نیریز اشاره کرد. 
بررسی گونه های معماری اسلامی ایران 
با آمدن اسلام به ایران تغییرات شگرفی در چهره این سرزمین رخ داد. از آن میان به ساخته شدن برخی از بناها می توان اشاره کرد که تا قبل از آن وجود نداشت یا به گونه ای دیگر بود، مسجد،زیارتگاهها، با جنبش فوق العاده به مناسبت حضور زائران به مثل مردگی مقابرشاهان مدارس و غیره به شمار می رفته است. 
بناهایی که قبلا نیز وجود داشتند اما به واسطه پیشرفت فوق العاده اسلام در تمام سطوح اقتصادی ، فرهنگی، سیاسی و غیره رشد بی مانند داشتند از جمله تکیه و حسینیه ،کاروانسراها، بازارها، ارگهای حکومتی (قلعه ها)، کاخها، خانه ها و همین طور خدماتیشهری همچون آب انبارها ، پل، آسیاب، یخچال، دروازه کبوترخانه و غیره را می توان نام برد.
در اینجا اشاره در حد شناخت انواع معماری و نمونه های شاخص هر یک از این ابنیه در ایران و ابنیه تاریخی اسلامی بیان خواهد شد که نمونه های بارز آن معرفی و ارزیابی می شود.
گونه شناسی معماری ایران در شناخت هویت و ارزشهای اصیل معماری بسیار مهم و زمینه ساز انتقال تجربیات گذشتگان به آینده است.
بررسی و شناخت معماری ایران خصوصا معماری بافت معاصر شهری با بازشناسی ارزشهای کالبدی و محیطی همراه است، که سبب بیگانگی نسل طراح کنونی از دست آوردهای استادان هنر معماری معاصر ایران بوده است.
پیامد این بیگانگی محتوا معماری و سیمای شهری است که اکنون در خیابان فضاهای شهری در تحکیم زیر ساختهای فرهنگی جامعه جایگاه والایی خواهد داشت.

منابع 
1.       پیرنیا، محمد کریم، شیوه های معماری اسلامی ایران، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران 1372
2.       پیرنیا، محمد کریم، شیوه های معماری ایرانی،موسسه نشر هنر اسلامی تهران 1369 
3.       پیرنیا، سبکشناسی در معماری