بررسی فروش آثاری از هنر اسلامی و ایرانی در حراجی‌های بین‌المللی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰
به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از هنر آنلاین، فصل بهار 2020 به دلیل شیوع بیماری کرونا در سراسر جهان، ویژگی‌های خاصی داشت که تأثیرات آن بر حراج‌های هنری مطرح دنیا نیز دیده شد. اگر در سال‌های گذشته برگزاری سه حراج کریستیز، ساتبیز و بونامز، بهار پر رونقی را نه تنها در هنر مدرن و معاصر خاورمیانه که در هنرهای اسلامی به وجود می‌آوردند، امسال با برگزاری کم‌رونق این حراج‌ها، علاقه‌مندان هنرهای اسلامی نیز نتوانستند مشارکت چندانی در بازارهای هنری داشته باشند.
حراج‌خانه‌های کریستیز، ساتبیز و بونامز برگزاری حراج‌های خود را با شرایط موجود مطابقت داده و امکاناتی مانند برگزاری حراج آنلاین را به کار گرفتند تا مانع از وارد آمدن آسیب بیشتر به اقتصاد هنر شوند. با این‌حال در شرایط رکود اقتصادی نیز آثار ایرانی جایگاه خوبی در حراج‌های هنر اسلامی داشتند و رکوردی بی‌نظیر برای هنر ایران رقم زدند.
در ادامه نگاهی به حراج‌های فصل بهار سال 2019 داریم و به مقایسه آنها با حراج‌های سال 2020 می‌پردازیم:
حراج‌های هنر اسلامی فصل بهار سال 2019 کریستیز، ساتبیز و بونامز، در حالی برگزار شدند که این سه حراج در مجموع 27.516.000 پوند فروش داشتند.
در حراج هنر جهان اسلام و هند حراجی کریستیز که ماه می 2019 در لندن برگزار شد ۱۷۹ اثر عرضه شد که به فروش کلی ۱۶.۰۳۱.۳۷۵ پوند دست یافت. در این حراج بی‌سابقه از هنرهای اسلامی؛ قرآنی تذهیب شده و مطلا متعلق به قرن ۱۵ میلادی ۳.۷۲۴.۷۵۰ پوند رقمی شد و به رکوردی چشمگیر دست یافت. در این حراجی آثار خوشنویسی ایرانی نیز به فروش‌های قابل‌توجهی دست پیدا کردند. شاهنامه ابوالقاسم فردوسی شامل ۵۰۴ برگ متعلق به ۱۰۲۰ میلادی در این دوره حراج کریستیز به قیمت ۲۷،۵۰۰ پوند فروش رفت.
حراج هنرهای اسلامی و هند ساتبیز 2019 نیز با ارائه ۳۰۲ اثر خط، خوشنویسی، نگارگری، عتیقه و فرش در لندن برگزار شد که این حراج توانست به رکورد ۹.۹۱۴.۶۲۵ پوندی دست پیدا کند. در این حراج نیز آثار خوشنویسی ایرانی توانستند به فروش قابل‌توجهی دست پیدا کنند. قرآن بزرگ تذهیب شده عصر صفویه و قرن ۱۶ میلادی در این حراج ۹۳،۷۵۰ پوند رقمی شد. کتاب «یوسف و زلیخا» جامی با امضای میرعلی، شامل ۱۵۱ برگ، متعلق به ۹۳۸ ه.ق به قیمت ۸۱،۲۵۰ پوند چکش خورد و یک قرآن تذهیب شده با جعبه لاکی متعلق به ۱۲۵۸ ه.ق، ۶۲،۵۰۰ پوند رقمی شد.
حراج هنر اسلامی و هند بونامز 2019 که اردیبهشت‌ماه 98 برگزار شد با ارائه ۲۱۶ اثر شامل خط، نگارگری، تذهیب و اشیای عتیقه از هنر اسلامی و هند، در مجموع توانست به فروش ۱.۵۷۰.۰۰۰ پوندی دست پیدا کند. نکته قابل توجه در این حراج فروش خوب آثار خوشنویسی متعلق به ایران بود که از این میان می‌توان به قرآن کوچک تذهیب شده به سال ۱۲۰۴ ه.ق شامل ۲۵۷ برگ که ۲۲،۵۶۲ پوند رقمی شد اشاره کرد.
پس از تغییرات چندباره در زمان برگزاری حراج‌های هنری در بهار سال 2020 به دلیل گسترش ویروس کرونا، حراج آثار هنری جهان اسلام و هند ساتبیز سرانجام در تاریخ 10 ژوئن (21 خرداد) به شکل آنلاین برگزار شد. این حراج با ارائه 303 اثر هنری و ادبیاتی تمدن‌های مختلف جهان اسلام از کشورهای شمال آفریقا تا جنوب اروپا و همچنین آثاری از ایران، ترکیه، هند و.... برگزار شد و با ارائه نسخه‌های خطی قرآن، نگارگری‌های ایرانی و هندی و آثار سرامیک، فلزکاری، جواهرات، اسلحه، منسوجات و فرش با فروش کلی 000،656،30 پوند به کار خود پایان داد.
حراج آنلاین هنر اسلامی و هند ساتبیز
در این دوره از حراج ساتبیز با وجود اینکه آثار نسبت به دوره‌های گذشته از تنوع خوبی در زمینه‌های مختلف برخوردار بود؛ اما فروش آثار هنری با رویکردهای خوبی مواجه نشد و از میان 303 اثر ارائه شده تنها 170 اثر به فروش رسید. این مسئله به تحلیل کارشناسان اقتصادی هنر ناشی از برگزاری نمایشگاه و حراج این رویداد به شکل آنلاین و همچنین کم شدن خریداران آثار هنری در دوران کرونا بود.
با وجود آنکه در حراج ساتبیز تنها 56 درصد آثار به شکل غیرحضوری به فروش رسید؛ آثار هنری تمدن ایرانی توانستند بیشترین رقم‌های فروش را به خود اختصاص دهند و با فروش کلی به مبلغ 1،166،250 پوند، آثار ایرانی یک سوم فروش کلی این حراج به خود اختصاص دادند. در حراج جهان اسلام و هند ساتبیز 21 اثر از حوزه تمدنی ایران ارائه شده بود که از این میان 10 اثر ایرانی به فروش رسید و در میان گران‌قیمت‌ترین آثار حراج هنر اسلامی ساتبیز قرار گرفتند.
نسخه‌ای طلاکوب از دیوان حافظ با 160 برگ به خط نستعلیق شیخ محمود پیربداغی
گرانترین اثر به فروش رسید در حراج جهان اسلام و هند ساتبیز، صندوقچه‌ای هشت ضلعی معرق‌کاری شده با استخوان و عاج فیل متعلق به قرن 13 اسپانیا بود که به مبلغ 519 هزار پوند به فروش رسید. اما در جایگاه دوم گرانترین آثار این حراج، نسخه‌ای طلاکوب از دیوان حافظ با 160 برگ به خط نستعلیق شیخ محمود پیربداغی که در 1462 میلادی خلق شده به قیمت 375 هزار پوند چکش خورد. در جایگاه بعدی این حراج یک ظرف نقره منبت‌کاری شده ایرانی متعلق به قرن 14 میلادی به مبلغ 187500 پوند فروخته شد.
کتاب خطی خواجه نصیرالدین طوسی
همچنین دو مجموعه کتاب خطی کامل از خواجه نصیرالدین طوسی متعلق به قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی که تفسیری بر نظریات ریاضیات و علم اعداد از این دانشمند ایرانی است، به قیمت 137.500 و 125.000 پوند چکش خوردند. نسخه خطی از قرآن تذهیب شده ایرانی متعلق به قرن 15 میلادی در این حراج به قیمت 81.250 پوند رقمی شد. در جایگاه بعدی آثار ایرانی فروش رفته در حراج جهان اسلام ساتبیز، نسخه خطی از کتاب نجوم و ریاضیات خواجه نصیرالدین طوسی متعلق به قرن 14 میلادی به قیمت 62.500 پوند، نسخه خطی کتاب نظریات فخر رازی براساس علوم حکمت ابن سینا به قیمت 62.500 پوند و دیوان خطی هفت اورنگ جامی نیز به قیمت 60 هزار پوند در حراج جهان اسلام ساتبیز چکش خوردند.
حراج هنر اسلامی بونامز
اما حراج‌خانه بونامز روز 11 ژوئن (22 خرداد) 262 اثر هنری از کشورهای اسلامی و هند را در حراجی حضوری عرضه کرد. آثار ارائه شده در حراج هنر اسلامی بونامز شامل نقاشی، نگارگری، سرامیک، فلزکاری، جواهرات و منسوجات و بیشتر آنها متعلق به قرن 19 میلادی بودند و این حراج با فروش کلی 420 هزار پوند به کار خود پایان داد.
در میان این آثار 48 اثر از ایران ارائه شده بود که تنها 14 اثر به مبلغ 53.300 پوند فروش رفت و بیش از یک هفتم از فروش کلی حراج هنر اسلامی بونامز به هنر ایران اختصاص پیدا کرد.
در میان آثار ایرانی، عکسی از مظفرالدین شاه ثبت شده توسط میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی در این حراج به قیمت 7.562 پوند چکش خورد و کاسه یشمی حکاکی شده متعلق به قرن 18 میلادی 5.687 پوند فروخته شد. یک قرآن خطی کوچک شامل 332 برگ متعلق به قرن 19 میلادی 5.312 پوند رقمی شد. همچنین قرآنی با 173 برگ به خط عبدالله عاشور متعلق به عصر قاجار 5.062 پوند عرضه شد و قرآن خطی دیگری متعلق به قرن 18 با 129 برگ امضا شده به خط اسماعیل 4.812 پوند رقمی شد. پرتره‌ای از فتحعلی‌شاه اثر حاج مصطفی طرزمی هاشمی معروف به مصطفی نقاش متعلق به قرن بیستم به قیمت 3.812 پوند فروخته شد.
عکسی از مظفرالدین شاه ثبت شده توسط میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی
پرتره‌ای از فتحعلی‌شاه اثر حاج مصطفی طرزمی هاشمی معروف به مصطفی نقاش
حراج کریستیز در سایه قرآن تیموری
حراج هنر جهان اسلام و هند کریستیز هم 25 ژوئن (5 تیر) با عرضه 226 اثر هنری در لندن برگزار شد و 132 قطعه از این آثار به فروش رسید تا این رویداد نیز همچون سایر حراج‌های هنری که پس از شیوع ویروس کرونا برگزار شدند با افت فروش به کار خود پایان دهد. اما این حراج که تحت تاثیر عرضه یک قرآن عصر تیموری ایران بود در زمینه رقم فروش تجربه‌ای موفق داشت و توانست با فروش کلی 13.361.000 پوندی به کار خود پایان دهد.
اغلب رکوردهای این حراج به نام هنر ایران رقم خورد و بیش از دو سوم از فروش کل آن به هنر ایران اختصاص پیدا کرد. در این حراج 66 اثر ایرانی شامل قرآن‌های خطی، آثار نگارگری و خوشنویسی، سفال، آبگینه و فرش عرضه شدند که تنها 41 اثر از آنها با فروش کلی 9.930.750 رکورد قابل توجهی برای هنر ایران در حراج‌های بین‌الملی به ثبت رساندند.
قرآن عصر تیموری متعلق به قرن 15 میلادی
رکوردار این حراج یک قرآن عصر تیموری متعلق به قرن 15 میلادی از ایران بود که 7.016.250 رقمی شد تا به تنهایی بیش از نیمی از رقم کل حراج جهان اسلام کریستیز را به خود اختصاص دهد. در جایگاه سوم ذی‌قیمت‌ترین آثار حراج کریستیز، کتاب خطی «تحفه‌الاحرار» جامی متعلق به قرن 16 میلادی با امضای سلطان محمد نور‌تیموری به قیمت 923.250 هزار پوند به فروش رسید. همچنین کوزه‌ای کاشانی منقوش به رنگ آبی و سیاه و سفید متعلق به قرن 13 به مبلغ 401.250 پوند در جایگاه پنجم گران‌قیمت‌ترین آثار قرار گرفتند تا ایران بیشترین سهم را در میان رکورداران این حراج داشته باشد.
مجموع فروش کلی حراج‌های هنر اسلامی کریستیز، ساتبیز و بونامز در بهار سال 2020 نشان می‌دهد که این سه حراج در مجموع معادل 17.437.000 پوند فروش داشتند که با توجه به مجموع فروش سه حراج هنر اسلامی در سال گذشته که معادل 27.516.000 پوند بوده است، به نظر می‌رسد در نتیجه شیوع بیماری کرونا، کاهش فعالیت‌های اقتصادی هنر و همچنین برگزاری بعضی از این حراج‌ها به شکل آنلاین، افت شدیدی در فروش آثار هنر اسلامی به وجود آمده است.
اما هنر ایران همچنان توانسته است جایگاه والای خود را در این میان حفظ کند و با مجموع کل فروش معادل 11.150.300 پوند از آثار هنرمندان ایرانی در سه حراج کریستیز، ساتیبز و بونامز، بیش از 60 درصد از فروش آثار هنر اسلامی در حراج‌های بین‌المللی را به خود اختصاص دهد.
