صبوحی: بازنگری در فرم و مضامین سرود را به جایگاه اصلی خود باز می‌گرداند
در میان تحولات گسترده و متنوع دنیای هنر و موسیقی، سرود به عنوان مردمی‌ترین هنر تاریخ، عاملی اساسی در شکل‌گیری هویت اجتماعی و فرهنگی جامعه بوده است. هنری که جامعه را به اتحاد، دفاع از هویت تاریخی و مرزهای جغرافیایی، همبستگی و مقاومت دربرابر نابرابری‌ها و ناملایمات سوق داده است. شعری که هیچگاه خود را تافته جدا بافته از مردم ندانسته و نتیجه آن، خلق سرودهای ماندگاری است که پس از گذشت چهاردهه از انقلاب اسلامی همچنان در ذهن‌ها ماندگار و بر زبان‌ها جاری است. هنری که به اندازه تاریخ انقلاب، هویت دارد و در هیچ صحنه‌ای از این تاریخ غایب نبوده است. برای پرداختن به این موضوع با بهنام صبوحی؛ موسیقی‌دان، آهنگساز و شاعر ایرانی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
بهنام صبوحی، جمع‌خوانی شعر همراه با موسیقی را، سرود نامید و گفت: سرود از دوران کهن تا به امروز وجود داشته و در گردهمایی‌ها، آیین‌های مذهبی و نظامی مثل عزاداری‌های عاشورایی یا برای تقویت روحیه سربازان استفاده شده است.
صبوحی ساخت سرود را بر مبنای کاربرد آن دانست و ادامه داد: سرود مؤلفه «هویت» و «همبستگی» را ایجاد می‌کند و قابلیت استفاده در هر موضوعی را دارد. به همین دلیل است که برخی از ارگان‌ها سرود مخصوص به خود را تولید می‌کنند.
این آهنگساز تنوع در نوع سرود را به تنوع در نوع شعر ربط داد و تصریح کرد: اگر شعر انقلابی باشد، سرود انقلابی خواهد بود و اگر شعر کودکانه باشد، سرود کودکانه خواهد بود. پس اگر کاری را به عنوان سرود انقلابی میشناسیم، به دلیل مؤلفه انقلابی بودن آن است.
او تمایز بین سرود و شعرهای انقلابی را به دلیل تغییر در فرم کارهای تولید شده دانست و ادامه داد: تغییر در تعریف کارهای تولید شده سبب شد تا بسیاری از شعرهای انقلابی تک‌خوان را سرود بنامیم. حتی نوحه‌های دفاع مقدس هم به سرود تبدیل شد.
این موسیقی‌دان کم اقبال شدن سرود در بین مردم را به تغییر شرایط فرهنگی جامعه مربوط دانست و تصریح کرد: در شرایط بحران و اضطرار، ساختار جامعه به‌هم می‌ریزد، آرامش و رفاه جامعه از بین می‌رود، خوراک فرهنگی مردم تغییر می‌کند و در نهایت سبب تغییر فرم محتوای رسانه‌ها می‌شود. سرود هم در چنین شرایطی مجدداً تعریف شد.
صبوحی شور و هیجان مردم در زمان انقلاب را ناشی از شرایط فرهنگی جامعه دانست و تأکید کرد: در زمان انقلاب شور و هیجان خاصی میان مردم حاکم بود و همین امر سبب همراهی و هم‌گامی مردم و شاعران با هم می‌شد. اگر دوباره اتفاقی در جامعه رخ بدهد، مردم با سرود خود را به یکدیگر نزدیک خواهند کرد.
وی در ادامه نبود نگاهی جدی به این حوزه را دلیل دیگری برای کم اقبال بودن سرود در بین مردم مطرح کرد و گفت: در یک دوره چهل ساله آهنگسازان و شاعران با نگاهی انقلابی و هیجانی، در این زمینه فعالیت کردند، اما امروزه افراد آن طور که باید دغدغه این حوزه را ندارند. به همین دلیل است که کیفیت محتوایی کارها پایین آمده و سریع فراموش می‌شود.
او راه خروج از این وضعیت را افزودن نگاهی جدید به سرود عنوان کرد و گفت: برای خروج از این وضعیت، باید از پتانسیل فرم‌های جدید موسیقایی استفاده شود و سرود را در هر فرمی تعریف کنیم.
صبوحی ادامه داد: اگر هدف محتوای کار است، استفاده از سایر فرم‌ها مانند رپ، راک و... اشکالی ندارد. مثلا فرم رپ را موسیقی ناهنجاری می‌دانیم که زیرزمینی بوده و ما آن را هدایت نکردیم. باید به استفاده از ظرفیت فرم‌های مختلف موسیقی ایمان بیاوریم تا سرود تقویت شود.
این شاعر ایرانی، «بازنگری» را عامل اصلی بازگشت سرود به جایگاه اصلی خود دانست و تأکید کرد: باید بدانیم که سلیقه نسل‌ها تغییر کرده و بازنگری در فرم‌ها و مضامین جدید، سرود را به جایگاه اصلی خود بازمی‌گرداند.
بهنام صبوحی تولید سرود برای موضوع و زمان خاص را دلیلی برای تاریخ مصرف‌دار بودن آن ندانست و گفت: برخی از آثار برای اتفاقات روز تولید شده است مثل سرودها و نوحه‌های جنگ و آزادی خرمشهر. کاربرد آن سرود برای آزادی خرمشهر بوده اما این طور نیست که امروز طرفدار نداشته و ماندگار نباشد.
او ادامه داد: اینگونه نیست که اگر اثری را برای موضوعی خاص و در لحظه‌ای خاص تولید کنیم، اعتبار خود را از دست می‌دهد. اگر سرود محتوا داشته باشد و در بین مردم تکرار شود، ماندگار خواهد بود. مهم این است که اثر در زمان خودش تأثیرگذار باشد.
این موسیقی‌دان ترجمه سرود به سایر زبان‌ها را امری کاربردی ندانست و گفت: سرود هر کشور برآمده از موسیقی، فرهنگ و ساختار اجتماعی جامعه است؛ بنابراین ترجمه سرود اصولا کاربردی ندارد و برای مخاطب جذاب نیست.
وی در ادامه بیان کرد: شرایط فرهنگی هر جامعه‌ای متفاوت است. مثلاً در اوایل انقلاب سرودی از کشور شیلی وارد ایران شد و شعری مناسب برای آن سرودند. سرود «برپا خیز از جا کم بود» نمونه‌ای از این کار است. اما اگر سرود مخصوص یک کشور را که با حال و هوای موسیقی و شرایط فرهنگی آن جامعه هم‌خوانی دارد، ترجمه کنیم و تنها زبان آن را تغییر دهیم، برای مخاطب هیچ جذابیتی ندارد.
صبوحی واکاوی و احیای مجدد سرود را امری مهم دانست و ادامه داد: متأسفانه حوزه سرود در سال‌های اخیر متولی ندارد. در حال حاضر سازمان‌هایی که در این زمینه فعالیت داشتند، با گروه‌های کوچک این کار را ادامه می‌دهند. اگر حمایت و نگاه جدی شامل حال سرود نشود، به مرور از بین خواهد رفت.
وی با اشاره به یکی از پایگاه‌های مهم سرود یعنی مدارس، تصریح کرد: مدارس پایگاه خوبی برای احیا و واکاوی سرود هستند. این فعالیت سال‌ها در مدارس حضور دارد اما به دلیل عدم توجه به محتوا، آن‌طور که باید کاربرد ندارد.
وی در پایان از توجه حوزه هنری انقلاب اسلامی به سرود، ابراز خوشحالی کرد.
بهنام صبوحی متولد ۱۴ شهریور ۱۳۴۸ در تهران؛ آهنگساز، موسیقی‌دان، نوازنده و شاعر که فعالیت خود را از سن ۱۳ سالگی آغاز کرده است. ساخت موسیقی برای فیلم، سریال و مستند، داوری موسیقی جشن سینمای ایران، عضویت در کانون آهنگسازان سینمای ایران و انتشار آلبوم موسیقی و کتاب شعر برای کودکان بخشی از فعالیت‌های هنری صبوحی است.