مرغ خواب یا "حال مشاهده" در آثار گل و مرغ

در گروهی از آثار گل و مرغ، چشم های مرغ بسته اند و در نگاه اول به نظر می رسد که پرنده ای در حال استراحت یا خواب نقاشی شده است.

مرغ در ایران اسلامی نشانه روح است و نقاشان گل و مرغ، احوال روانی و سلوک روحانی و معنوی شان را در وضعیت های مرغ تصویر می کرده اند، امکان دارد به معنای پنهان شده در تصویر مرغِ ظاهرا خواب نزدیک شویم.

در تصویرها و مجسمه های بی شمار و کوچک و بزرگ بودا، در سرزمین چین، ژاپن، هند و میان اقوام دیگر خاور دور، در طول هزاران سال، بودا در حال تمرکزِ مطلق و قطع حواس با جهان ملموس، با چشم هایی بسته نمایش داده شده است. این گونه آثار حالت سکوت و سکون و تعادلی را به بیننده القا می کنند که به جهانی روحانی و متفاوت با دنیای واقعی تعلق دارند. تماشاچیِ این گونه آثار احساس می کند، موجود نمایش داده شده در آگاهی ویژه و اسرارآمیزی زندگی می کند که در واقع چشم های باز خودش بر روی آن بسته اند.

بنابراین درفرهنگ های یاد شده، یکی از هدف های تجسم چشم های بسته موجودات مقدس، پند دادن به انسان برای چشم پوشی از جهان محسوس و آماده کردن او برای دریافت این آگاهی معنوی و احساس و مشاهده باطنی آن است. هدفِ چشم پوشی از جهان محسوس، آزاد شدن ذهن از محرک های حسی خود است. فرد در حال تمرکزِ کامل، یا سالکِ در کمال جذبه، چنان در خود فرو می رود که موجودیت و منِ او محو می شود و در وضعیتی قرار می گیرد که امکان دارد ظاهرِ احوالش را واژه هایِ "بی خودی"، "از خویش رفتن"، "جذبه" و "سکر" توضیح دهند.

در متن های عرفانی برای این وضعیت "حال مشاهده" به کار می رود.

گل و مرغ لاکی (مرغ خواب)/ محمدزمان دوم/ قرن سیزدهم هجری قمری/ 19.7 در 12.4 سانتی متر

گل و مرغ لاکی (مرغ خواب)/ قرن سیزدهم هجری قمری/ 29 در19 سانتی متر

گل و مرغ (مرغ خواب)/ محمدباقر/ قرن سیزدهم هجری قمری/ 17 در 10.5 سانتی متر