قالیهای ایرانی در نگاه تاریخ (قسمت اول)

قالیهای جهان اسلام همیشه توجه بسیاری از مشاهده کنندگان اروپایی را به خود اختصاص داده‌ است. نقاشان غربی همیشه به دلیل نقش‌ مایه‌ها و طیف رنگ‌های به کاررفته درفرشها جذب آنها شده‌اند. در قرن شانزدهم میلادی/ دهم ه.ق در اروپا فرشهای ترکی تفوق و ارجحیت داشت. اما با تصرف سرزمینهای مسیحی بیزانس و یونان کلاسیک توسط عثمانی‌ها، قالی ایران برتری یافت و مورد‌ توجه قرارگرفت.

بر طبق دستاوردهای باستان‌شناسان، قالی بافته شده پازیریک که در سال 1949 م / 1369 ه.ق کشف شد و قطعات کوچکی که از نواحی مختلفی در طول جاده ابریشم به‌ دست آمد این موضوع را ثابت می‌کند که قالی‌بافی به طور کامل در آسیای مرکزی قرنهای بسیاری قبل ار دوران اسلامی بنا نهاده شده ‌بود.

از 22000 هزار قالی که توسط ارتش بیزانس در سال 917 م / 305 ه.ق در قصرعباسیون دربغداد مشاهده شده چیزی به دست نیامده‌ است. قطعات قالی از دوران اسلامی مربوط به قرن یازدهم م / پنجم ه.ق باقی مانده‌است اما احتمالاً قدیمی‌ترین نوع شناخته شده طرح قالی بر روی کاشی، در حمام سلطنتی امویان در قرن 8 .م / 2. ه.ق در خریت‌المفجر در فلسطین به تصویر کشیده شده است.

 درگذشته، هنرمند دربار اغلب توسط شعر و ادبیات دورانش الهام بخشیده می‌شد و همین شخص هنرمند بود که طرح‌ها و نقوش را در قالبهای درباری معین و مشخص می‌کرد. همان‌طور که به موقع این طرح مرکزی مختص به پایتخت را اقتباس کرده و مورد استفاده قرارمی‌دادند. اما در این ضمن ما شاهد طرحها و نقوش قبیله‌ای و ایلیاتی بر قالبها بودیم و به سخن دیگرمی‌توان منشآ قبیله‌ای  و فرهنگی مجزایی را برای هریک از نقوش منفرد مورد جستجو قرار داد. درآن زمان این وضعیت منجر به ایجاد تفاسیر فلسفی در مورد مفاهیم نقوش اصلی و مهم گردید.

نقاشیهای نسخ خطی ایرانی قرون میانه، ارائه دهنده منبع اولیه اطلاعات جهت طرح‌های اولیه ایرانی است. در مینیاتورهای نسخه خطی خواجوی کرمانی (1396. م/ 799 ه . ق) موجود در کتابخانه بریتانیا، کف‌پوشش‌ها دارای جزییات رنگ و حاشیه‌های کوفی ساده و زمینه‌های طراحی تکراری مربع‌ها و شش‌ضلعی‌ها دربرگیرنده ستاره‌ها و نیلوفرهای ساده شده هستند، که به طور مشابه در طرح قالی قدیمی آناتولی قابل‌توجه‌ است.