نگاهی به جایگاه هنر اسلامی در اقتصاد هنر

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از هنر آن لاین، کتابت قرآن یکی از موضوعات بنیادین در مجموعه علوم و معارف اسلامی است و جایگاه مهمی در ارتباط با حفظ اصالت و جاودانگی قرآن کریم بر عهده دارد. پیامبر اسلام (ص) برای نوشتن کلام وحی، آنان را که نوشتن می‌دانستند برگزید تا با دقت به ثبت و ضبط آیات اقدام کنند. قرآن‌هایی که از سده‌های اولیه باقی‌مانده به خط کوفی نوشته شده‌ و خطوطی مانند ریحان نیز برای نگارش متن قرآن به کار می‌رفت، اما خط نسخ رفته‌رفته برای کتابت قرآن جای خطوط دیگر را گرفت و نزدیک به ۱۰۰۰ سال است که در کتابت قرآن از این خط استفاده شده‌ است.

ایرانیان به عنوان مردمی مسلمان که سابقه‌ای کهن در خط و خوشنویسی داشتند برای کتابت قرآن شیوه ویژه خود را در خط نسخ به وجود آوردند و میرزا احمد نیریزی از بزرگ‌ترین خوشنویسان نسخ‌نویس بود که اقدام به کتابت قرآن کرد. اما عشق و علاقه ایرانیان به خط نستعلیق باعث شده است که خوشنویسان برای کتابت قرآن نیز از این خط استفاده کنند. استاد سید حسین میرخانی از جمله افرادی بود که قرآن را به خط نستعلیق نوشت و در دهه‌های گذشته تا همین امروز هم خوشنویسان مشتاق کتابت قرآن از خطوط نستعلیق و نسخ برای نوشتن کلام خداوند استفاده می‌کنند.

اما کتابت قرآن که روزگاری تنها به قصد حفاظت از این کلام ارزشمند صورت می‌گرفت با تلاش هنرمندان چنان جایگاه والایی یافت که هر سطر و صفحه آن به اثر هنری ماندگار تبدیل شد و نه تنها برای مسلمین که حتی برای غربی‌ها نیز اهمیت بالایی پیدا کرد. این موضوع در سالیان اخیر کاملا به چشم می‌آید و حضور هنرهای اسلامی در حراج‌های بین‌المللی و ثبت رکوردهای آن، قابل‌توجه است. یکی از نمونه‌های اقبال جهانیان به هنرهای اسلامی، کتابت قرآن و به ویژه هنر ایران در بهار ۹۸ مشاهده شد و سه حراج هنرهای اسلامی کریستیز، ساتبیز و بونامز رکورد قابل توجهی برای هنر اسلامی به‌جا گذاشتند.

در حراج هنر جهان اسلام و هند حراج‌گذاری کریستیز که در لندن برگزار شد رکوردی چشمگیر در هنرهای اسلامی به وجود آمد و قرآنی تذهیب شده و مطلا متعلق به قرن ۱۵ میلادی ۳.۷۲۴.۷۵۰ پوند فروخته شد تا جایگاه هنر خوشنویسی اسلامی را به رخ جهانیان بکشد. همچنین قرآن کوچک تذهیب شده متعلق به قرن ۱۵ میلادی ۱۷،۵۰۰ پوند، قرآن تذهیب شده با امضا عبدالله بن عاشور اصفهانی متعلق به ۱۲۳۳ میلادی ۱۱،۸۷۵ پوند و قرآن تذهیب شده متعلق به ۱۲۰۰ میلادی ۸،۷۵۰ پوند چکش خوردند.

حراج هنر اسلامی بونامز در لندن نیز آثار خط، نگارگری، تذهیب و اشیاء عتیقه از هنر اسلامی و هند را ارائه کرد و نکته قابل توجه در این حراج فروش خوب آثار خوشنویسی متعلق به ایران بود. یک قرآن کوچک تذهیب شده به سال ۱۲۰۴ ه.ق، ۲۲،۵۶۲ پوند، قرآن کوچک تذهیب شده قرن ۱۹ میلادی ۷،۵۶۲ پوند و قرآن کوچک تذهیب شده قرن ۱۹ میلادی ۲،۵۵۰ پوند فروخته شد.

در حراج هنرهای اسلامی و هند ساتبیز هم آثار خوشنویسی ایرانی توانست به فروش قابل‌توجهی دست پیدا کند. قرآن تذهیب شده کوچک نوشته‌شده توسط احمد نیریزی متعلق به ۱۱۱۹ ه.ق ۳،۷۵۰ پوند رقمی شد. قرآن بزرگ تذهیب شده عصر صفویه و قرن ۱۶ میلادی در این حراج ۹۳،۷۵۰ پوند و یک قرآن تذهیب شده با جعبه لاکی متعلق به ۱۲۵۸ ه.ق، ۶۲،۵۰۰ پوند رقمی شد.

اما هم‌زمان با رونق بازار بین‌المللی هنر اسلامی و خوشنویسی، در ایران هم نمونه‌هایی از کتابت قرآن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. حراج باران که ویژه هنرهای ایرانی اسلامی است در چهار دوره‌ای که برگزار شده است توجه خاصی به آثار مرتبط با قرآن کریم داشته و نه تنها نمونه‌های کهن مصحف شریف که آثاری جدید و همراه با خلاقیت‌های هنرمندان امروز  را ارائه کرده است.

در چهارمین حراج هنرهای ایرانی اسلامی باران که آبان 98 برگزار شد، چهارمین اثر گران‌قیمت این حراج، انگشتری بود که آیاتی از قرآن بر روی آن حکاکی شده بود و ۹۰۰ میلیون تومان فروخته شد.  قرآن کریم به خط نسخ وقار شیرازی، مربوط به سال ۱۲۸۰ هجری قمری ۳۱۰ میلیون تومان هدیه شد.  برگی دو رویه از قرآن کریم بر روی پوست آهو به خط کوفی متعلق به سده دوم و سوم هجری قمری ۳۰۰ میلیون تومان چکش خورد. قرآن نفیس غبارنویسی همراه با بازوبند نقره منسوب به مسیح طالقانی متعلق به دوره قاجار ۱۶۰ میلیون تومان هدیه شد. غبار نویسی آیات قرآن اثر محمدجعفر تبریزی، به تاریخ ۱۱۰۳ هجری قمری ۱۵۰ میلیون تومان فروخته شد.

اما سومین حراج باران در سال 97 توانست رکورد گران‌ترین اثری که تا آن زمان  در یک حراجی هنری در ایران به فروش رسیده بود را با یک مصحف شریف قرآن کریم بشکند. اثری که با تکنیک حکاکی خط بر روی مس توسط رائین علی اکبرخان‌زاده پدید آمده است به بهای هفت میلیارد و هفتصد میلیون دست یافت تا رکورد فروش یک اثر در حراجی‌های هنری ایران شکسته شود.

اثر دیگری از خانزاده نیز که در چهارمین دوره حراج ملی در سال ۹۷ عرضه شده بود، مجموعه‌ای شامل بزرگ‌ترین و کوچک‌ترین قرآن طلا و نقره جهان است که بر اساس خط عثمان طه شکل‌گرفته و به قیمت ۷ میلیارد تومان فروخته شد.

نگاهی به این آمارها نشان‌دهنده جایگاه روبه رشد خوشنویسی و همچنین کتابت قرآن کریم در میان علاقه‌مندان است. خوشنویسی در بازار اقتصادی هنر جایگاه خود را پیدا کرده و در شرایط اقتصادی خاصی که به ویژه در یکی، دو سال گذشته در ایران وجود داشته است، میزان فروشی که آثار خوشنویسی داشتند نشان‌دهنده توجه به این هنر از سوی علاقه‌مندان و خریداران است که باعث می‌شود هنر خوشنویسی بتواند جایگاه اصلی خود را در جامعه بیابد. از سوی دیگر استقبال از هنرهای اسلامی و ایرانی در حراج‌های هنری دنیا به معنای پتانسیل قوی این آثار در حوزه اقتصاد هنر است که درعین‌حال می‌تواند معرف هویت و فرهنگ ایرانی اسلامی و پشتوانه ارزشمند آن از گذشته تا امروز باشد.