نقش جشنواره‌های عکس در حفظ میراث کشور/ آفتی به نام عکس‌های تکراری
به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از فارس، میان مسابقه‌های و جشنواره‌های هنری که در طول سال برگزار می‌شوند، کمتر رویدادی است که توجه خود را معطوف به کار به عنوان یک موضوع و دغدغه مهم اجتماعی کرده باشد. موضوعی که می‌تواند از دریچه حوزه فرهنگ و هنر و نگاه تیزبین هنرمند ابعاد آن هر چه بهتر شکافته شود و به برنامه‌ریزان و مدیران مربوط در انتخاب نقشه راه کمک کند.
در روزگاری که تأکید به کارآفرینی، نقل محفل بسیاری از مسئولان است، نمایش پیدا و پنهان مشاغل تولیدی توسط هنرمندان، می‌تواند ایده‌هایی را در ذهن مردم جرقه بزند که مسیر زندگی‌شان را عوض کند. «نخستین مسابقه بین‌المللی عکس کار ایران» می‌تواند یکی از این مصادیق باشد. آخرین مهلت ارسال آثار در این مسابقه، ۱۵ فروردین ماه ۱۳۹۹ اعلام شده است. این رویداد در سه بخش تک‌عکس، مجموعه عکس و بخش جنبی (با موضوع «نه به کار کودک») به همت مرکز کار ایران برگزار می‌شود. بنابراین رویکرد این مسابقه، تاکید بر ارج نهادن به کار و مشاغل مختلف برای رونق اقتصادی و زندگی بهتر و در این میان شغل‌های تخصصی، مهارتی و حرفه‌ای و نیز کسب و کارهای نوین است و مشاغل پنهان و کارهای کاذب و غیرمولد مانند دستفروشی را شامل نمی‌شود.
درباره این رویداد هنری گفتگویی با ساعد نیک‌ذات از پیشکسوتان حوزه عکاسی و فیلمبردار سینما انجام شده است که در ادامه می‌خوانید:
- با توجه به سابقه داوری شما در بسیاری از رویدادهای عکاسی، وضعیت مسابقات و جشنواره‌های عکاسی در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
جشنواره‌های عکاسی بسیاری در کشورمان برگزار می‌شود که شرکت‌کننده‌های بسیاری دارد. حتی برگزارکننده مسابقه و جشنواره عکاسی هم در ایران زیاد است؛ از جشنواره‌های دولتی و مناسبتی گرفته تا خصوصی و تبلیغاتی. اما این موضوع باعث ایجاد آفتی به نام تکرار در عکس‌ها شده و موجب شده است گاهی اوقات جشنواره‌ها اهمیت خود را از دست بدهند.
برخی جشنواره‌ها برای این مسأله راه‌حل‌هایی در نظر گرفته‌اند که نپذیرفتن عکس‌های تکراری جایزه گرفته و دریافت ورودیه از جمله آن‌هاست. در این میان رویدادهایی که موضوعات تخصصی دارند، از این آفت دور هستند، چون عکاسان با عکس‌های هدفمند در آن‌ها شرکت می‌کنند. در واقع، رمز موفقیت جشنواره‌های موضوعی در استمرار و هدفمند بودن آن‌هاست و مدیران جشنواره ها باید با نقشه راه و هدف‌گذاری کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، به سراغ برنامه‌های خود بروند تا حصول موفقیت آن‌ها دوچندان شود.
صرفاً با برگزاری یک نمایشگاه عکس نمی‌توان تأثیرات زیادی در جامعه گذاشت و باید با رسانه‌های دیگر ترکیب شود، این قبیل موارد موضوعاتی تحلیلی و باید از کتاب، نشریات و انتشار آثار در سایت‌های اینترنتی استفاده کرد.
- بنابراین نفس برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات عکاسی را مثبت ارزیابی می‌کنید؟
برگزاری جشنواره‌ها فرصتی برای جامعه هنری به حساب می‌آید. به ویژه جشنواره‌هایی که مهلت چند ماهه از زمان ارسال فراخوان تا پایان ارسال آثار دارند فرصت خوبی برای ایجاد اندیشه و رشد عکاس هستند. در گذشته توسط انجمن سینمای جوان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و چند سازمان فرهنگی و هنری دیگر جشنواره‌ها برگزار می‌شد؛ در حالی که در سال‌های اخیر توجه سازمان‌های دیگر به این موضوع و اختصاص بودجه برای برگزاری جشنواره سبب شده تا رونق بیشتری را در فضای هنری شاهد باشیم.
گسترش گروه‌های اینترنتی و انتشار جشنواره‌های مجازی هم باعث شده تا از مشارکت شرکت‌کنندگان خارجی هم در فستیوال‌های خودمان بهره‌مند باشیم و از این جهت می‌توان گفت بستر اینترنت فرصت خوبی را برای گسترش تبادلات هنرمندان در جهان فراهم آورده است.
- برخی اساتید عکاسی و کارشناسان معتقدند کیفیت آثار عکاسان با رشد فناوری دیجیتال کاهش پیدا کرده است.
فرایند دیجیتالی شدن عکاسی باعث شده تا عکاس بر تکنولوژی و استفاده از ابزارهای مختلف در حین عکاسی بیشتر از تفکر و خلاقیت ارزش قائل باشند، در حالیکه در نسل ما که دوربین آنالوگ بود باید از یک حلقۀ فیلم ۳۶ فریمی که در اختیار داشتیم نهایت استفاده را ببریم و برای هر فریم ارزش خاصی قائل بودیم و سعی می‌کردیم با صبر و تنظیمات از سوژه عکاسی کنیم در حالی که این محدودیت‌ها در دنیای دیجیتالی فعلی دیده نمی‌شود و تعریف شدن انواع شرایط نورپردازی در خود دوربین باعث شده تا عکاسان تنبل‌تر شوند و بیشتر از نگاه عکاسانه بر تجهیزات و ابزارهای ویرایشی خود تکیه کنند.
در حالی که عکاسی با هر نوع وسیله‌ای، یک بهانه است که نباید تنها ملاک عمل عکاس قرار گیرد. بخشی از عکاسی، تجربه شخصی است و خلاقیت و نگاه در مرور زمان و با مطالعه و تماشای عکس و تصویرسازی سه بعدی همراه با تخیل از جهان هستی به وجود می‌آید و با همراه شدن این موارد می‌توان امیدوار بود که شاهد رشد عکاس باشیم.
- عکاسی موبایلی را چطور می‌بینید؟
با تجهیز تلفن‌های همراه به دوربین‌های عکاسی نسبتاً با کیفیت، یک نوع خاطره‌نگاری میان همه آدم‌ها رواج یافته است. قبلاً ثبت خاطره‌ها نوشتنی بود و برخی از افراد دفتر خاطرات داشتند، اما اکنون ثبت خاطرات، بیشتر تصویری شده است و اقشار بیشتری به آن روی آورده‌اند و از امکانات تلفن هوشمند برای ثبت خاطرات خود بهره می‌برند.
در این میان، اگر عکس‌های موبایلی از منظر زیبایی‌شناسی و توانایی‌های فنی مورد قضاوت قرار گیرد، باعث می‌شود افراد دید بهتری در عکاسی پیدا کنند و هدفمندتر عکس بگیرند. ضمن اینکه این‌گونه عکاسی‌ها در سطح هستند و عمقی ندارند، چیزی را پیگیری نمی‌کنند و تنها لحظه‌ای را ثبت می‌کند و صرفاً به عنوان یک شاهد ظاهر می‌شود، بنابراین نمی‌تواند جای عکاس متعهد خبری را پر کند.
- آیا فضای مجازی را مناسب اکران آثار منتخب جشنواره‌ها می‌بیند یا خیر؟
به نظرم، هم در محیط گالری و هم در بستر اینترنت، فعل دیدن اتفاق می‌افتد اما چیزی که مهم است این که با دیدن این آثار آیا شما را به فکر وا می‌دارد یا خیر. در دنیای فعلی، تکنولوژی گسترش پیدا کرده است و اگر بخواهیم خلاف آن حرکت کنیم، عملاً کار اشتباهی است. البته این انطباق نباید به گونه‌ای باشد که زندگی ما را احاطه کند. به نظرم دیدن یک عکس در محیط گالری و این که در اندازه‌ای استاندارد آن را ببینیم امری جالب است و به درک اثر کمک می‌کند اما اگر دیدن این اثر در شبکه اجتماعی هم بتواند فارغ از اختلالات؛ حواس مخاطب را به سمت درک اثر ببرد، هیچ اشکالی ندارد.
مسئله دیگری که می‌توان به شبکه‌های اجتماعی به چشم فرصت نگاه کرد این که در نمایشگاه‌های واقعی در بهترین حالت از روز افتتاحیه تا اختتامیه تنها ۳ هزار بازدید کننده از آن دیدن می‌کنند در حالی که شما با انتشار عکس خود در صفحه شخصی در کمتر از ۱۰ دقیقه با توجه به نوع مخاطبان همراه کننده شما، تعداد بسیار زیادی می‌توانند فارغ از بعد زمان و مکان آثار شما را ببینند.
- ملاک داوری و ارزیابی آثار در جشنواره‌ها چگونه است؟
در بیشتر جشنواره‌ها، شرکت‌کننده‌ها از من می‌پرسند که چرا عکس آن‌ها با وجود دارا بودن ترکیب‌بندی خوب و موضوع مرتبط، انتخاب نشده است. موضوعی که بنده هم همیشه به آن جواب دادم این است که تکنیک و مبانی و تحلیل یک عکس در کنار هم باعث می‌شود تا داور آن را ببیند. بسیار آثاری بودند که در لحظه من را جذب کردند بدون این که قبل از آن درکی از آن عکس وجود داشته باشد.
جالب بودن سوژه، بکر بودن انتخاب موضوع و یا خاص بودن و ... مواردی هستند که می‌تواند احساس داور را در لحظه اول نسبت به آن عکس معطوف دارد و این برای هر فردی ممکن است که اتفاق بیفتد و داوران هم از آن مستثنی نیستند اما چیزی که مهم است تکیه بر قواعد عکاسانه و ترکیب‌بندی است که باید نمره نهایی را به یک اثر بدهد.
- درباره موضوع «نخستین مسابقه بین‌المللی عکس کار ایران» بگویید. به نظر می‌رسد جشنواره‌های عکاسی کمتر سراغ آن رفته‌اند.
موضوع کار را از آن دسته موضوعاتی است که کمتر در رویدادهای فرهنگی و هنری شاهد پرداختن به آن بودیم و نفس برگزاری مسابقه بین المللی عکس کار ایران را مثبت ارزیابی می‌کنم. تاکنون خودم مجموعه‌های مختلفی را در مورد مشاغل گوناگون انجام دادم مشاغلی که بیشتر از جنس کارگری و یا مشاغل سخت بوده‌اند. چون دوست داشتم که با هنر خود قدری از سختی‌هایی که بعضی مشاغل تحمل کرده‌اند را به تصویر در آورم و نمی‌دانم که چقدر در این مسیر موفق بودم. امیدوار هستم در این جشنواره هم آثاری را ببینیم که در خود موضوع و حرف تازه‌ای را بیان کنند و به شغل‌هایی بپردازند که کمتر دیگران سراغ آن‌ها رفته‌اند.
ثبت کردن بعضی مشاغل سنتی و فراموش شده در جامعه را نیاز تاریخ تصویری کشور است. به نظرم جشنواره و مسابقه در ثبت آثاری این چنینی و حفظ میراث کشور کمک می کند ولی فکر می‌کنم بهتر از مسابقه سفارش کار به عکاسان دارای سابقه و فعال در این حوزه است که می تواند مؤثر واقع شود. به عنوان مثال در حوزه مشاغل، وزارت کار می‌تواند با تعریف پروژه کاری برای عکاسان سعی کند تا مشاغل بومی و قدیمی ما را حفظ کند و با چاپ آثاری در قالب کتاب به ثبت اسناد ملی و تاریخ مشاغل ایران کمک شایانی کند. بدون شک این مسیر محقق نمی‌شود جز با تحقیق نسبت به تاریخ شکل‌گیری آن شغل و و افرادی که در این حوزه کار می‌کنند و یا آن دسته مشاغل مشابهی که در استان‌های دیگر وجود دارند.
