رونمایی از «طرز طنز» در دگرخند

به گزارش روابط عمومی دفتر طنز حوزه‌ هنری ، صد و چهل و سومین نشست دگرخند با موضوع رونمایی از کتاب طرز طنز اثر «صابر قدیمی» روز شنبه 26 بهمن 1398 در سالن زنده‌یاد فردی حوزه هنری برگزار شد.

کتاب «طرز طنز» اثری پژوهشی به قلم صابر قدیمی است که به بررسی بدیع در شعر طنز معاصر می‌پردازد و به همت دفتر طنز حوزه هنری و انتشارات سوره مهر به تازگی روانه بازار کتاب شده‌است.

در ابتدای این برنامه که مهدی فرج‌اللهی اجرای آن‌را بر عهده داشت، صابر قدیمی درباره کتاب گفت: دغدغه‌ اصلی من در مقطع کارشناسی ارشد، انتخاب موضوعی مناسب برای پایان‌نامه‌ام بود. من، متوجه شدم که آثار تالیفی قدما، درباره بلاغت طنز همچون کشکولی در طنز است و منبع منسجمی درباره‌ آن وجود ندارد. خود من، نیز، هنگامی که می‌خواستم با ابزارهای طنز آشنا شوم هیچ کتاب مرجع کاربردی را پیدا نکردم. در مورد صنایع بدیع و آرایه‌های بیانی هم، معمولا یک سری، مثال‌های تکرار شده به عنوان مثال در واج آرایی از فردوسی، تشبیه از سعدی عنوان می‌شود. ضمنا، خودم نیز با نمونه‌های تکراری از کتاب گرکانی تا الموج الاشعار العجایب العجم شمس قیس رازی تا کتاب‌های علامه همایی و سیروس شمیسا مواجه شدم. به همین خاطر، با کمک استادم فرهاد طهماسبی و مشاوره با اسماعیل امینی و زنده یاد ابوالفضل زرویی نصرآباد تصمیم گرفتم که کاری در زمینه‌ ابزارهای بدیع در شعر معاصر انجام دهم. پس، در زمان مشروطه، با وجود افراد متعدد از جمله نسیم شمال، میرزاده‌ عشقی و ... ایرج میرزا ملقب به سعدی ثانی را انتخاب کردم، برای پس از انقلاب، هم، زنده یاد ابوالفضل زرویی نصرآباد را  برگزیدم که در 18 سالگی سردبیر گل‌آقا بودند وکیومرث صابری ایشان را عبید زاکانی عصر خود خواند و موسوی گرمارودی نیز به سرآمدی قلم ایشان در کتاب دگرخند اشاره کرده‌است.  در بازه‌ زمانی بین مشروطه و انقلاب، هم، با استناد به مقاله‌ای که اکثر کارهای ابوالقاسم حالت را ناشی از آرایه‌های بیانی ایشان عنوان کرده‌است و با توجه به این که کتاب‌های‌ ایشان مانند هدهد میرزا، ابوالعینک و ... بارها تجدید چاپ شدند و به خاطر آثار فراوان‌شان، می‌توان یک رساله‌ دکترا را به آنها اختصاص داد؛ تصمیم گرفتم به سراغ آثار ابوتراب جلی بروم که بسامد صنایع بدیعی در آثارشان بیشتر است.

در کتاب ابدع البدایع گرکانی شاید هزار صنعت ادبی بیان شده که گاهی او برای صنایعی که خودش ابداع کرده با تخلص رَبّانی مثال ساخته است. ما با تحقیقاتی که انجام دادیم از کاربردی‌ترین صنایع، به 52 شگرد و 2000 نمونه‌ بدیع رسیدیم.

در ادامه استاد ناصر فیض گفت:  در زمان ما، کتاب گنجواره‌ مهدی سهیلی که او، در آن، شعرهای معروف شاعران را گردآوری کرده بود فایده‌ی فراوانی داشت. البته، بسیاری از کتاب‌های عروض و قافیه از کتب قدیمی الهام گرفتند. ما، کتاب طرز طنز صابر قدیمی را از نظر تحلیلی مورد بحث قرار ندادیم امّا، آن، از نظر بلاغت، قابل استناد است و مشاوره با اسماعیل امینی و افزودن نمونه‌های جدید بر غنای آن افزوده‌است. امیدوارم، دیگران هم، در این زمینه کار کنند و دفتر طنز نیز از این موضوع استقبال می‌کند و امیدوارم که کتاب‌های زیادی در این زمینه ماندگار شوند.

سپس، اسماعیل امینی در مورد بلاغت در طنز گفت: تاکنون، به نسبت بلاغت در طنز کمتر پرداخته شده‌است چون، گمان بر این هست که طنز، جدّی نیست در صورتی که طنز در نوع زبان و نحوه‌ بیان، کاملا جدّی است و فقط، از نظر دلالت‌ها این گونه نیست. به عنوان مثال در حکایتی که شاه، تیری به سوی آهو پرتاب می‌کند و او می‌گریزد و شاعر، احسنت می‌گوید. وقتی شاه به او اعتراض می‌کند. او جواب می‌دهد: منظورم به آهو بود.

به طور کلی، تمایز کلام ادبی مربوط به تغییر دیدگاه‌ها، ظرافت‌ها و زیبایی‌های سخن است که با گذشت زمان بر پیچیدگی آرایش‌ها افزوده شد و افراد، آرایه‌های ادبی متعدد از خود می‌ساختند و اسم‌های پیچیده، روی آنها می‌گذاشتند تا بهتر جلوه کنند. ولی، بهترین کار این است که آن چه در عمل در شعرها به کار رفتند را به عنوان صنایع بلاغی، بررسی کنیم. ضمنا، لازم به ذکر است که تحلیل‌های آماری که بر اساس شکل پایان‌نامه‌های دانشجویی اعم از علوم تجربی، انسانی ، فنی و ... مطرح می‌شود لزومی بر وجودشان در تمام پایان‌نامه‌های علوم انسانی نیست بلکه بهتر آن است که اثر آرایه‌های ادبی بر طنزآمیز شدن اشعار، بررسی شود تا نتیجه‌ مطلوب، حاصل شود.

ضمنا، برخی بر این باور هستند که آن چه استادان قدیمی‌ ادبیات می‌گفتند، مقدّس است امّا، بعضی از آنها قابل تغییر هست. به عنوان مثال در صنعت نزاهت از زمان ایرج میرزا تا زنده یاد ابوالفضل زرویی نصرآباد از صراحت کلام کاسته شده و بر لفافه‌گویی افزوده شده‌است.

بعد از آن، سید اکبر میرجعفری گفت: طنز، یکی از ابزارهای کاربردی فردی است که در این روزگار زندگی می‌کند و شخص، بر اساس مقتضیات زمان، به طنز رو می‌آورد. به عنوان مثال حسن حسینی آثار طنز خود را منتشر می‌کرد ولی، کارهای قیصر امین‌پور درون‌مایه‌ طنز داشت امّا آنها را در قالب طنزی که انتشار یافته باشد، نداریم.

ضمنا، زنده یاد ابوالفضل زرویی نصرآباد در حوزه‌ طنز، به معنای واقعی استاد بود و تسلط کامل بر متون کهن و مطالب عصر حاضر خود داشت و شاگردان شایسته‌ای را نیز تربیت کرد که همچون، خود او، هم از نظر اخلاقی و هم از نظر طنزپردازی سرآمد هستند.

ما، در اینجا، با کتابی روبرو هستیم که نمونه‌ صنایع بدیع در طنز را یافته‌است. ولی، طنز، بیشتر، بر عهده‌ معانی است نه بیان. ما، در مورد علم معانی، نمونه‌های چندانی بیان نکردیم و ایرج میرزا با آن که ملقّب به سعدی ثانی است امّا همانند سعدی بر اصول معانی تکیه نمی‌کند. ولی، حافظ، انواع صنایع ادبی را به کار می‌برد و دست پژوهشگر در این مورد، باز هست. به طور کلی، پژوهش، نیازمند پشتکار فراوان است و آثار ادبی، چه بر اساس تحقیق و چه تولید آثار ادبی باشد؛ حتما باید مبتنی بر ذوق ادبی باشد. در کتاب طرز طنز، بهترین طنزها توسط یک شاعر طنزپرداز - صابر قدیمی - انجام شده‌ که قابل ستایش است و خواندن کارهای  شاعران و استخراج آثار سه شاعر بسیار دشوار هست به همین خاطر، کار تحقیقاتی، ایثار ادبی به شمار می‌آید.

سپس، بهمن بنی هاشمی گفت: بهره‌گیری از مثال‌های معاصر در حوزه‌ بلاغت و طنز معاصر از اهمیت زیادی برخوردار است.

 به طور کلی، بلاغت ما، تاکنون بر مبنای اسم‌گذاری بوده است نه بر مبنای رمزگشایی. بیشتر این اسم‌گذاری‌ها سبب می‌شود که انواع چینش‌ها تا بی‌نهایت ادامه یابد. ولی، ریشه‌یابی در آرایه‌ها از تعداد آنها می‌کاهند و با کدگذاری، شناخت و دسته‌بندی، محدودتر و راحت‌تر می‌شوند.

بلاغت ما بر اساس بیت است. چون، در طنزها، یکه‌ واحد وجود دارد ای کاش در طرز طنز، سیر عمودی خیال و کُلیّت روایت‌گونه‌ آن نیز، بررسی می‌شد.

پس از آن، محسن اشتیاقی گفت: من و صابر قدیمی به عنوان دو مهندس صنایع باید به این موضوع توجه داشته باشیم که اگر به موضوعی در ایران توجه نمی‌شود شاید، مصداق‌های گوناگونی از پرداختن به آن در دنیا باشد که ما ممکن است نسبت به آنها بی‌توجه باشیم. پس، بهتر است بر عمق تحقیقات خود بیافزاییم.

در بخش پایانی جلسه، عبدالله مقدمی به این نکات اشاره کرد که: متاسفانه، آرایه‌ها کابوس دانش‌آموزان، نیز، هست و فرصتی هم وجود ندارد که بتوانیم کاری در این زمینه انجام دهیم. ساختار کتاب‌های درسی ادبیات هم بر این مشکل می‌افزاید.

بعد از آن، ایشان، بخشی از مقدمه‌ای را که زنده‌یاد ابوالفضل زرویی نصرآباد برای کتاب طرز طنز صابر قدیمی نوشته بودند؛ خواندند.

سپس، عبدالله مقدمی، یاد و خاطره‌ منوچهر احترامی را که سه روز قبل، سالگرد درگذشت‌شان بود؛گرامی داشتند و خاطر نشان کردند که ایشان، همیشه، جوانان را به نوشتن تشویق می‌کردند.

گفتنی است در این نشست  علیرضا لبش، عبدالعلی اثنی عشری، محمد رضا درخشان، فرهاد موحدی، روح‌الله سرطاوی، نیلوفر ناظری و امیر خیام نیز حضور داشتند.

یاسمن حسینی، دفتر طنز حوزه هنری